Katalitik konvertör, bütün araçlarda bulunan motor ve susturucu arasında yer alan bir parçadır. Bu parçanın amacı: araç çalıştırıldıktan sonra egzozdan çıkan zehirli gazların emilmesini sağlayarak havaya daha temiz duman çıkartılmasıdır.
Katalizör Nedir?
Katalitik Konvertör
Katalizör, bütün araçlarda bulunan diğer adı katalitik konvertör olan bir parçadır. Farklı marka ve modele göre çeşitleri bulunan bu parça atmosfer için oldukça büyük bir önem teşkil eder. Motor bölümünde bulunan bu parça egzozdan çıkan zararlı gazların atmosfere daha az yayılmasını engeller. Çıkan bu zehirli dumanları da sağlıklı hale getiren katalizör, araçlar için zorunludur. Katalizörün tanımsal olarak açıklaması şu şekildedir: Kendisi değişmeyen fakat kimyasal tepkimeyi oluşturan ve hızına etki eden bir madde. Bu madde içerisinde bulunan rodyum, platin ve paladyum karışarak katalizörü oluşturur. Bu üç maddenin karışmasına katalizör tepkime adı verilir. Lakin halk arasında katalizör tepkime yerine araç parçası ismi olarak bilinmektedir.
Katalitik Konvertör Ne İşe Yarar?
Araç çalıştırıldıktan sonra motordan yüklü miktarda kirli gaz çıkışı olur. Çıkan bu kirli duman araç içerisinde farklı parçalardan geçerek egzoz kısmından atılır. Egzozdan çıkan bu gaz direkt dışarı atılmaması gerektiği için bu zehirli dumanların minimize edilmesi gerekir. Zehirli gazların minimize işlemini yapan parçaya da katalizör denir. Katalizör, sahip olduğu özelliği sayesinde egzozdan çıkan zararlı bileşikleri tepkimeye girdirerek gazları sağlıklı bir hale getirir.
Pek çok ülkede oldukça önemsenen bu katalizör doğa için oldukça faydalıdır. Bu parça sayesinde zararlı gazların sağlıklı bir hale getirilmesi ve bu gazların azaltılması sağlanır. Katalizör kullanımı üzerine oldukça ağır yaptırımlar yapılmıştır. Yaptırımların sebebi araçlarda çıkan duman oranın yazılımla minimize gösterilmesidir. Bu yaptırımların amacı ise araçların katalizör kalitesi üzerinde titizlik göstermesini sağlamaktır. Konu üzerine titizlik gösteren ilgili kurumlar araçların katalitik konvertör parçasına sahip olmadan trafiğe çıkmasını yasaklamıştır. Bu ihlali çiğneyen sürücüler ise alınan karara göre cezalandırılacaktır.
Katalizör Sistemi Nasıl Çalışır?
Katalizör sistemin çalışması için motor silindirinde hava-yakıt karışımının mümkün bir yanma işlemi yapması gerekir. Yanma sırasında karbonmonoksit, azot oksit ve hidrokarbon gibi zehirli gazlar oluşur. Bu zararlı gazları süzen katalizör, havaya daha sağlıklı duman atılmasını sağlar. Katalizör sistemi ise bu şekilde işler: Egzoza ulaşmadan önce metallerle tepkimeye giren zararlı gazlar, kimyasal tepkimeye girerek gazda bulunan zararlı içerikleri nötralize eder. Zararlı gazların emilimi ile de katalizör çevreye karbondioksit yayar.
Katalizör, 250 santigrat dereceye ulaştığında, indirgeme ve oksidasyon reaksiyonu gerçekleşir. Bu işlemler sırasında moleküller, elektron kaybederken aynı zamanda elektron kazanır. İşlem sonrasında zararlı dumandan zehirli gazlar emilir. Oksijen emiliminin amacı ise dumanda bulunan nitrik oksidin dönüşüm yapılarak çevreye zararsız bir şekilde atılmasını sağlamaktır.
Son olarak egzozdan çıkmaya hazır olan gaz, nitröz oksit katalizöre girerek içinde bulunan moleküller ayrışır ve katalitik konvertör sistemi bu şekilde çalışır.
Katalizör Hangi Tip Araçlarda Bulunur?
Diğer adıyla katalitik konvertör; model, marka, çeşit ve yıl fark etmeksizin bütün araçlarda bulunmaktadır. Emilim yaparak filtre özelliği gören bu parça, gerekli koşullarda araçların sağlıklı bir şekilde gaz salınım yapmasını sağlar. Çevre kirliliğini önlemek açısından oldukça önemli etkiye sahip olan katalizör, kullanımı mecburidir. Katalizör sağlığı için de düzenli olarak kontrol ve ölçüm yapılmalıdır. Katalizör ölçümü yapmak için katalizör ölçüm cihazları kullanılır.
Katalitik Konvertör Bozulursa Ne Olur?
Oldukça pahalı bir parça olan katalizör, bozulduğunda pek çok belirti gösterir. Bu parça bozulursa motorda herhangi bir zarar oluşmaz. Katalizör bozulduğunda araç zarar görmezken sadece çevreye zarar verilir. Fakat katalizörde olası bir tıkanıklık motor performansını ciddi oranda düşürür. Katalitik konvertör bozulduğunda çevreye zarar verme haricinde ilk olarak gerçekleşecek şey siyah duman çıkmasıdır. Araçtan siyah duman çıkmasının pek çok nedeni olup bunlardan birisi de katalizörün tıkanması ve bozulmasında olur. Böyle bir durumda aracı servise götürmek şarttır. Katalizör bozulması sonucu oluşacak bir diğer unsur ise aracın altından tıkırtı sesleri gelmesidir. Bu parça kırıldığında, araç çalıştırıldığı anda titremeyle birlikte kırılan parçalar hareket eder. Parçalar hareket ederek ses çıkartır.
Katalitik konvertör bozulduğunda gerçekleşen unsurlardan birisi de araç performansında düşüş yaşanmasıdır. Katalizör araç motorunda bulunduğu için olası bir tıkanıklıkta ya da bozulma durumunda duman geçişi zorlanır. Zor hareket eden dumanlar ise araç içinde sıkıştığında motoru yorar. Yorulan motorun ise gücünde düşüş olarak araç performansını düşürür.
Katalizör, bozulduğunda kötü bir duman kokusu da gelir. Böylece tıkanan dumanın, emilim sağlanamadan moleküllerin daha sağlıklı hale gelmesi engellenir. Emilimi gerçekleşemeyen duman ise çok ağır kokular yayar.
Yeni model araçlarda, katalizör arızasında motor arıza lambası yanar. Son üretilen araçların nerdeyse hepsinde bulunan bu özellik, olası bir katalizör arızasında göstergede uyarı vererek şoförlere bilgi sağlar.
Okuyunuz: Dürüst Tamirci Nasıl Bulunur?
Katalizör Arızasında Yapılması Gerekenler
Katalizör, olası bir arıza durumunda birçok belirti göstererek kişinin arızanın katalizörde oluğunu anlamasını sağlar. Duman renginde koyuluk, kötü koku çıkışı, yeni model araçlarda arıza lambası yanması, araç performansına düşüş ve motordan çıkan tıkırtı sesleri arıza olduğunun göstergesidir. Böyle bir durumda yapılması gereken ilk şey aracı sağa çekmek olacaktır. Araç güvenli bir şekilde sağa çekildikten sonra sorunu anlamak adına egzoz çıkışı kontrol edilmelidir. Katalizör arızalandığında motora zarar vermez. Bu yüzden aracı sağa çekip sorunu anladıktan sonra ağır bir şekilde oto tamirciye gitmek gerekir. Oto tamircileri aracın arızasının katalizörden olduğunu tespit ettikten sonra katalitik konvertör temizliği yapar.
Katalizörü temizlemek için ilk önce sökülür. Sökülen katalizör kimyasal yardımı ile temizlenir. Açıcı özelliğe sahip bu kimyasallar katalizörün temizlenmesini sağlar. Temizlenen katalizör bir kere tıkandığı için bundan sonra tekrar tıkanacaktır. Yani katalizör tıkanıklığında temizlik kısa vadeli bir çözümdür. Böyle bir durumda tekrardan oto tamir ustası ziyaret edilmemesi için yapılması gereken katalizör tamiri ya da değişimidir.
Katalizör Tamiri
Katalitik konvertör tamiri, katalizörde herhangi bir kırık olduğunda ya da tıkanıklık olduğunda yapılır. Tıkanıklık yaşandığında kısa vadeli çözüm için katalizör temizliği yapılsa da bir daha sorun yaşamamak için tamir yapılması gerekir. Tamir işlemi için ilk önce katalizör sökülür. Sökülen katalizörün seramik plakları kontrol edilir. Zamanla yıpranan bu seramikler kırılarak arıza çıkartır. Bu yıpranmış ya da kırılmış seramik sökülerek yenisi takılır. Seramik değişme işlemi katalizör değiştirmeye göre daha makuldür. Bu yüzden oto tamir ustaları, seramik yıpranmasına bağlı olarak çıkan arızalarda ilk olarak seramik değişimini önerir.
Katalizör Fiyatları
Katalizör arızalarında ilk olarak katalizör sökülür. Sökülen katalitik konvertör, arızası ne olduğu tespit edilmek üzere incelenir. Çoğu zaman arızaların nedeni katalizörde kırılma olması veya tıkanma yaşanmasıdır. Bu gibi arızalarda tamir imkânı yoksa ve katalizör değişmesi gerekiyorsa yeni bir katalizör alınması gerekir. Mecburi ihtiyaç duyulan bu katalitik konvertör; marka, model ve kaliteye göre değişir. Güncel olarak 2022 fiyatlarına göre katalizör fiyatları 800 TL’den başlayarak 3.000 TL’ye kadar çıkar. Yeni katalizör almak yerine tamiri istenildiğinde ise ustalar en az 500 TL alır.
Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Katalitik_konvert%C3%B6r